Het voorjaar laat zich zien van zijn beste kant dit jaar, in het Westfries Museum te Hoorn. Vanaf zondag 22 maart tot en met zondag 24 mei staan bloeiende bloemen en gewassen centraal, op drie heel verschillende manieren: historische aquarellen uit de 17e eeuw van Alida Withoos laten botanische kunst in de Gouden Eeuw zien.
De Vereniging van Botanisch Kunstenaars Nederland exposeert de hedendaagse verschijningsvorm van botanische kunst, met ruim 50 kunstwerken uit de eigen gelederen. En fotograaf Jos Jansen toont met Seeds zijn visie op het veredelingsproces in de Westfriese Seed Valley, waar het darwinisme ingehaald lijkt door high tech biotechnologie. Grote overeenkomst tussen deze exposities? Een wetenschappelijke weergave van een groeiende en bloeiende realiteit.
SEEDS
In samenwerking met de Stichting Provinciale Atlas Noord-Holland exposeert fotograaf Jos Jansen zijn project “SEEDS: on the origin of food crops”. Een onverbloemde blik op het veredelingsproces van gewassen, zoals dat plaats vindt in de Westfriese Seed Valley. Zijn werk is indringend realistisch en geeft het spanningsveld weer tussen natuurlijke selectie en de innovatieve ontwikkeling van gewassen. Het is een ruwe weergave van een hightech-proces, waarbij Jos Jansen zich afvraagt op welke manier nieuwe, sterke gewassen, resistent voor ziektes en plagen, worden ontwikkeld. En hoe deze ontwikkeling bijdraagt aan de toekomstige voedselvoorziening wereldwijd. Met SEEDS stelt fotograaf Jos Jansen ook een tweede, natuurfilosofische vraag. Wie bepaalt het wel en wee op deze planeet? De natuur? De mensheid? Wat is natuurlijk en wat juist niet? Een expositie met verschillende niveaus, alle even indringend. Door de Volkskrant werd “SEEDS: on the origin of food crops” aangemerkt als een van de beste fotoboeken van 2014.
Plant-portretten
Wetenschappelijk op een heel ander gebied is de expositie “Bloemrijk, botanische kunst”. Deze kunstvorm toont een gedetailleerde en wetenschappelijk verantwoorde weergave van een plant of delen van een plant. Hierin is de zo realistisch mogelijke weergave van een bloeiende werkelijkheid letterlijk tot kunst verheven. Door de specifieke kenmerken, die de plant van andere onderscheidt, weer te geven worden de botanische tekeningen haast portretten van individuele planten. In de expositie “Bloemrijk” wordt niet alleen hedendaagse botanische kunst geëxposeerd, ook bijzondere 17e eeuwse botanische kunstwerken van Alida Withoos zijn te zien in Hoorn.
Botanische kunst
De kunst van het weergeven van planten, als een wetenschappelijke weergave van de realiteit in tekening of aquarel, gaat terug tot de 17e eeuw. Het zogenaamde ‘florilegium’, bloemenboek, werd een trend in de Gouden Eeuw. Het was een soort catalogus van een particuliere bloemen- en plantenverzameling. Deze bloemenboeken speelden in op de ontwikkeling van een nieuw fenomeen: de bloementuin. Naast praktische tuinen zoals de medicinale kruidentuin en moestuinen waren bloementuinen vooral van esthetisch belang. Bloemen kwamen steeds meer in de mode, en daarmee ook de weergave van bloemen in florilegia.
Belangrijk voor de ontwikkeling van botanische kunst in de 17e eeuw was ook de ontdekking van talloze vele nieuwe planten- en bloemensoorten. De vele reizen van de Verenigde Oost-Indische en West-Indische Compagnies gaven daartoe een belangrijke impuls. Planten uit Azië die niet levend naar Europa konden worden verscheept moesten ter plekke getekend en geschilderd worden. Alleen zaden en gedroogde exemplaren werden meegestuurd naar Europa. Voor informatie over de bloeiende planten was men aangewezen op de beschrijving van de botanicus en zijn tekenaar, die met grote wetenschappelijke precisie een weergave van het origineel dienden te maken. Andere kunstenaars schilderden de planten als ze in de botanische tuinen in Nederland tot bloei kwamen.
In de expositie “Bloemrijk. Botanische tekeningen en aquarellen” worden ruim 50 botanische tekeningen getoond, allen gemaakt door leden van de Vereniging van Botanisch Kunstenaars Nederland. Deze kunstenaars werken in de eeuwenoude traditie, waarbij onderzoek, correcte weergave van het onderwerp en creativiteit in compositie en beeldtaal worden gecombineerd. Hiermee is een unieke verzameling botanische kunst eenmalig bijeengebracht in het Westfries Museum.
Alida Withoos
Met de expositie “Bloemrijk. Botanische tekeningen en aquarellen” wordt een verbinding gemaakt tussen de hedendaagse botanische kunstwerken en 17e eeuwse botanische kunst. In samenwerking met de Universiteit Wageningen en de Universiteit van Amsterdam worden een aantal botanische werken van Alida Withoos getoond. Alida Withoos werd geboren in Amersfoort (1661) en groeide op in een artistiek gezin. Haar vader Matthias was meesterschilder en genoot landelijke bekendheid. Samen met haar broers en zus werd Alida door haar vader opgeleid tot kunstenares. Zoals passend werd geacht voor een vrouw in de 17e eeuw, schilderde Alida aanvankelijk bos- en bloemstillevens. In 1672 verhuist het gezin Withoos noodgedwongen vanuit Amersfoort naar Hoorn. In Hoorn betrekt het gezin Withoos een woning in de Proostensteeg, direct naast het huidige Westfries Museum. Hier bekwaamt Alida zich in het schilderen en tekenen van planten, bloemen en insecten. Haar bekendste werk echter zijn botanische tekeningen en aquarellen. Dankzij een bevriende kunstenares, botanist en verzamelaarster Agnes Block wordt Alida’s interesse in bijzondere planten gewekt. In de buitenplaats van Agnes Block, De Vijverhof, verbleven geregeld kunstenaars om bijzondere en zeldzame dieren en planten te bestuderen en tekenen. Zo ook Alida Withoos, waarvan bekend is dat ze de eerste tot rijpe vrucht geteelde ananas in Nederland heeft getekend (1687). Deze vroege werken van Withoos zijn helaas niet bewaard gebleven. Uit 1694 zijn 13 aquarellen bekend van Alida Withoos, deze werken vormen een onderdeel van de Moninckx-atlas. In dit overzichtswerk staan maar liefst 425 tekeningen, waaronder 13 gesigneerd door Alida Withoos, van planten en bloemen uit de Hortus Botanicus van Amsterdam.
Met de expositie “Bloemrijk” keren enkele van Alida’s gesigneerde aquarellen nu weer terug naar Hoorn, naar de plek waar ze heeft geleefd en de kunst van het schilderen heeft geleerd. Samen met SEEDS en de botanische kunstwerken van de leden van de Vereniging van Botanisch Kunstenaars Nederland mogen het Westfries Museum en haar bezoekers zich verheugen in een gedurfde combinatie van twee even verschillende als interessante exposities. In het kader van deze expositie is een interessant en afwisselend nevenprogramma opgesteld, voor meer informatie zie onze website: www.wfm.nl