Koffietafelboek over Hoornse meesterschilder Rotius

Dit jaar is het 350 jaar geleden dat de Hoornse meesterschilder Jan Albertsz Rotius op 42-jarige leeftijd overleed. Het Westfries Museum organiseert ter gelegenheid daarvan een grote overzichtstentoonstelling van de beste schilder die Hoorn heeft gekend. Publicatiestichting Bas Baltus brengt tegelijk met de expositie een prachtig, rijk geïllustreerd koffietafelboek uit dat alles over  deze nog vrij onbekende Hollandse meester belicht.

Het boek is een initiatief van het Westfries Museum, daartoe geïnspireerd door prof. dr. Rudi Ekkart, kunsthistoricus en expert op het gebied van de Nederlandse portretkunst. Ekkart, die het boek inleidt, zet zich al jaren in voor meer aandacht voor het werk van Rotius. Het boek verschijnt weliswaar tegelijk met de grote overzichtstentoonstelling over Rotius, maar is veel meer dan een catalogus. Sterker nog, de catalogus maakt slechts een zeer bescheiden onderdeel uit van Jan Albertsz Rotius, meesterschilder van Hoorn.

Zes auteurs, historici en kunsthistorici, belichten Rotius van diverse kanten. Zij beschrijven de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen van de stad waarin hij leefde, zijn opdrachtgevers, zijn tijdgenoten in de schilderkunst én zijn werk zelf. Zo ontstaat een compleet beeld van deze tot nog toe ondergewaardeerde schilder in een boek van bijna 300 pagina’s en honderden illustraties.

De Hoornse (kunst-)historicus John Brozius neemt maar liefst vier hoofdstukken voor zijn rekening: Hoorn in de Gouden Eeuw, Hoorn en zijn regenten, het Hoornse Lucasgilde, het kunstschilder gilde, én het leven van de in Medemblik geboren Rotius.

Rotius en zijn portretten

Rudi Ekkart gaat vervolgens in op het werk van Rotius als portretschilder. Alles bij elkaar omvat het nu bekende oeuvre van Rotius ruim zestig portretten, waaronder ook de vier Schuttersstukken die bij elkaar alleen al 65 portretten omvatten. Hij beschrijft de ontwikkeling van Rotius als portretschilder. Rond 1658 heeft Rotius zoveel gewonnen aan techniek en uitbeeldingsvermogen dat Rotius zich volgens Ekkart zonder meer kan meten met zijn tijdgenoten in de grote steden. Bijna lyrisch wordt Ekkart in zijn beschrijving van het familieportret van het burgemeestersgezin Sonck. Ondanks de wat volle indruk biedt dit groepsportret een combinatie van de kwaliteiten van Rotius’ late werk. Met de fraaie portretten van de ouders en de volgens Ekkart bijzonder rake en innemende portretten van kinderen van diverse leeftijden. 

Rotius en zijn stillevens

In het elegante portret van een 8-jarig meisje met fruitschaal, combineert Rotius zijn kwaliteiten als portretschilder én stilleven schilder. Kunsthistoricus Fred Meijer gaat daar in een apart hoofdstuk nader op in. Meijer besteedt uitgebreid aandacht aan het Keukenstuk van Rotius. Hij ziet duidelijke overeenkomsten tussen de manier waarop één van de schutters de toeschouwer aankijkt en die van de keukenmeid. Alles wat op dit schilderij is te zien,  is tot in de fijnste details weergegeven.

Rotius en zijn schuttersstukken

Met zijn hoeveelheid schuttersstukken behoort Rotius tot de koplopers in de Nederlandse schilderkunst. Terecht is hier in het boek dan ook veel aandacht voor. Kostuumhistoricus Saskia Kuus zoomt in een apart hoofdstuk in op de kleding van de geportretteerde mannen. Zij tonen een rijke staalkaart van de mannenmode in de zeventiende eeuw. En in de schilderijen zie je ook een generatiekloof. De jonge garde koos duidelijk voor andere kleding dan de oudere schutters. Zij beschrijft de kledingdetails bijna even minutieus als de schilder ze vastlegde. 

Het boek wordt gecompleteerd met hoofstukken over de tijdgenoten van Rotius en de zogeheten Hoornse collectie, familieverzamelingen. Deze hoofdstukken kwamen tot stand met medewerking van John Brozius, Rudi Ekkart, Esther Blanken en Carla van de Puttelaar. Enkele van deze collecties zijn zelfs tot op de dag van vandaag nog min of meer in dezelfde samenstelling bijeen, constateren de auteurs. Zoals de collecties Merens en Maclaine Pont, die het Westfries Museum in respectievelijk 1881 en 1982 bij legaat verwierf.

De uitgave haalt Jan Albertsz Rotius definitief uit de anonimiteit en zal dankzij het gedegen werk van de auteurs nog vele jaren worden geraadpleegd.

De publicatie kwam tot stand dankzij bijdragen van: Fonds 21, VSB-fonds, Prins Bernhard Cultuurfonds, Hendrik Mullerfonds, Kerkmeijer-De Regtstichting, Vereniging Oud Hoorn, Stichting Vrienden van het Westfries Museum en Koopmans Drukkerij.

Waar te krijgen?

Jan Albertsz Rotius, meesterschilder van Hoorn; ISBN/EAN: 978-90-76385-18-1, Publicatie Stichting Bas Baltus 2016. Prijs: 29,90. Onder andere te koop bij het Westfries Museum, Vereniging Oud Hoorn, Hoornse boekhandel en boekhandel Stumpel.